Romatizma kelimesi, Yunanca "rheuma" kökünden gelir. Bu kelime "kanın hareketini, akışkanlığını" ifade eder. Romatizma ifadesi oldukça genel bir terimdir. Toplumumuzda kemik, kas ve eklemlerin etrafındaki ağrı veya acıyı ifade etmek için yaygın şekilde kullanılır. Romatizma tek bir hastalık değildir, 100’den fazla hastalığı içine alan genel bir tabirdir. Bazı romatizmal hastalıklar sık görülürken, bazıları ise oldukça nadir görülür. Romatizmal hastalıkların altta yatan nedenleri arasında genetik etkenler olabildiği gibi sigara, çevre kirliliği beslenme bozukluğu ya da enfeksiyonlar gibi farklı faktörler de yer alır. Romatizmal hastalıkların ortak belirtileri arasında eklem ağrıları, eklemlerde sertlik, eklemde ısı artışı ve kızarıklık gibi belirtiler bulunur.
Romatizmal hastalıklar toplamda zannedildiği gibi sadece yaşlılarda görülmez. Her yaş grubunda baskın olarak görülen romatizmal bir hastalık vardır. Ankilozan spondilit 25-45 yaş arasında sık görülürken, Romatoid artrit 30-50 yaş arasında daha sık görülür. Lupus genellikle 15-40 yaşlar arasında ortaya çıkarken, Gut 50 yaşın üzerinde kendini gösterir. Artroz dediğimiz kireçlenme durumları ise 55 yaşın üstündeki bireylerde sık görülür. Yine benzer şekilde romatizmal hastalıklar sadece kadınlarda görülmez. Erkeklerde sıklıkla rastlanan romatizmal hastalıklar da vardır. Romatoid artrit ve Lupus kadınlarda sık görülürken, Gut hastalığı erkeklerde daha sık görülmektedir.
Romatizmal hastalıkları temel olarak ikiye ayırabiliriz:
1- İltihaplı romatizmal hastalıklar: İltihaplı romatizmalar birkaç sebeple gelişir. İlk sebep mikropların ekleme yerleşmesiyle (Stafilokok, Streptokok, Tbc basili gibi) gelişen romatizmal hastalıklardır. Genellikle yaşlılarda görülen bu tür, hastanede yatan bireylerde sıktır ve vücudun başka bir bölgesinden ekleme gelmektedir. Örnek verecek olursak hastanede zatürre tedavisi alan bir hastanın, belli bir süre sonra dizinde şişlik gelişmesi bir tür enfeksiyöz artriti akla getirmelidir. İkincisi, bağışıklık sisteminin bozulmasıyla gelişen mikropsuz iltihaptır. Bu tip iltihabın neden olduğu romatizmaların en önemlileri romatoid artrit (RA), ankilozan spondilit (AS), sistemik lupus eritematozus (SLE) ve yaygın bağ doku iltihabı yapan hastalıklardır (kollajen doku hastalıkları). Üçüncü iltihap tipi ise, başta ürik asit olmak üzere diğer kristallerin eklemlerde ve çeşitli dokularda oturarak yaptığı tahriş sonucu ortaya çıkan iltihaptır. Gut ve yalancı gut hastalığında bu tip bir iltihaplanma vardır. Bu tip romatizmaların tespitinde kan tahlilleri ve görüntüleme yöntemleri yardımcıdır.
2- İltihapsız romatizmal hastalıklar: Bu romatizmaların en önemlisi halk arasında kireçlenme olarak bilinen sıklıkla diz, kalça, bel ve boyun eklemlerini tutan artrozdur. Bu hastalığın nedenleri yaşlanma, obezite ve genetik yatkınlıktır. Artrozda eklemde iltihap yoktur. Buna karşılık kıkırdakta incelme ve kaybolma, kemikte ise aşınma ve çıkıntılar vardır. Travmalar (kaza, düşme, darbe), mesleki zorlanmalar, mekanik nedenler, fibromiyalji sendromu, metabolik ve psikolojik bozukluklar iltihapsız romatizmanın en önemli nedenleridir. Bir diğer iltihapsız romatizmal hastalık fibromiyalji sendromudur. Sıklıkla kadınları etkileyen bu hastalık 20-50 yaş arasında görülmektedir. Yaygın vücut ağrısı, dinlendirmeyen uyku, kısa süreli sabah tutukluğu, depresif semptomlar, anksiyete, baş ağrısı bu hastalığın belirtileri arasındadır. Fibromiyalji tanısında kan tahlilleri, diğer olası hastalıkları (demir eksikliği, D vitamini eksikliği, tiroid hastalığı) dışlamak açısından yardımcıdır.
Sık Görülen Romatizmal Hastalıklar Şunlardır;
- Artroz (Kireçlenme)
- Yumuşak doku romatizmaları (Fibromyalji sendromu, tendinit, bursit, bel-boyun ağrıları)
- Romatoid artrit
- Spondiloartropatiler ve ankilozan spondilit
- Vaskülitler ve Behçet hastalığı
- Gut Hastalığı
- Ailevi Akdeniz ateşi
- Akut eklem romatizması, Juvenil artrit
- İnfeksiyöz artritler
- Bağ dokusu hastalıkları; SLE, polimiyozit, dermatomiyozit, skleroderma, mikst bağ dokusu hastalığı
Romatizmal hastalıklar çok farklı alt türlere sahiptir. Bu nedenle farklı şikâyetlerle ve belirtilerle ortaya çıkabilirler. Eklemlerde meydana gelen iltihaplar en belirgin bulgulardandır. Eklemlerdeki bu iltihaplara artrit adı verilir ve kas-iskelet hastalıklarının en belirgin bulgusudur. Artritin yanı sıra ateş, kas ağrıları, halsizlik gibi belirtiler de romatizmal hastalıkların belirtilerindendir.
Eklem ağrıları romatizmal hastalıkların en yaygın belirtisidir. Bu ağrıların romatizmal hastalık habercisi olduğu durumlar şunlardır:
- Sabahları yoğun bir şekilde hissedilen eklem ağrısı ve tutukluk
- Hareketsizlikle istirahatle artan, özellikle el ve ayak eklemlerinde ağrı ve tutukluk
- Gece uykudan uyandıran, sabahları yoğun şekilde hissedilen ve hareketle geçen bel ağrısı
Eklem ağrılarına ek olarak en sık görülen belirtileri şunlardır:
- Vücudun iki tarafındaki aynı eklemlerde ağrı (örneğin her iki bilekte ya da her iki dizde)
- Eklemlerde sertlik
- Halsizlik
- Kas ağrıları
- Fiziksel aktiviteyle ve hareketle azalan ağrılar
- Ciltte döküntüler
- Göz ve ağız kuruluğu
- Gözde yanma ve kızarıklık
- Göz ya da akciğer gibi organlarda sorunlar
- Saç dökülmesi
- Güneş ışığına duyarlılık
- Reynoud fenomeni (Soğukta beyazlaşan, sonrasında moraran eller)
Romatizmal Hastalıklar Nasıl Tedavi Edilir?
Bütün hastalıklarda olduğu gibi romatizma hastalıklarda da en uygun tedavinin yapılabilmesi için erken teşhis ve tanı çok önemlidir. İltihaplı romatizmal hastalıkları tamamıyla hastalığı geçiren bir tedavi yoktur. Bununla beraber yaşamın normal olarak sürdürülebilmesine yardımcı olan çok sayıda yeni ve etkili tedavi seçeneği mevcuttur. Tedaviler hastalığın çeşidine ve şikayetlerin ciddiyetine göre değişmektedir.
Öncelikle hastaların şikayetlerini artıran yiyeceklerin (beyaz ekmek, şekerli tatlılar, karbonhidrattan zengin beslenme, kızarmış patates ve margarin) tüketilmesi zararlıdır. Akdeniz diyeti tarzı beslenme programı romatizmal hastalıkların hem gelişmesini önler hem de hastalığın belirtilerini geriletir. Romatizmal hastalıkların sebebinin bilinmediğini söylemiştik fakat en bilinen çevresel tetikleyici faktör sigaradır. Sigaranın bırakılması ilaç tedavisinden önce gelmektedir. Günümüzde bazı romatizmal hastalıkların başlatıcısı olarak ağız hijyeninin bozulması gösterilmektedir. Eskiden “artrit sinovyumda başlar” görüşü yerini “artrit mukozada başlar” şeklinde değişmiştir. P.Gingivalis adlı mikrop ağız ve diş sağlığı bozulmuş kişilerde romatizmal hastalıkların başlatıcısı olarak sorumlu tutulmaktadır. Özetle romatizmal bir hastada ilaç tedavisine başlamadan önce beslenme tarzı, obezite kontrolü, ağız hijyeni ve sigaranın bırakılması öncelikli olmalıdır.
Bazı kişilerde sadece günlük egzersizler ağrıları hafifletmeye ve eklem hareketlerini artırmaya yeterlidir. Eğer tenisçi dirseği veya bel ağrısı gibi bölgesel bir yumuşak doku romatizması var ise ağrı kısa süreli olabilir ve herhangi bir tedaviye gereksinim duymadan geçebilir. İltihaplı romatizmal bir hastalığın varlığında non-steroid ilaçlar, analjezikler, steroidler, DMARD’lar ve biyolojik ilaçlar tedavide kullanılmaktadır. Bu ilaçların kullanım şekli hastalığın evresine, şiddetine ve hastayla ilişkili faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bu ilaçları kullanmak sanattır ve tedavinin takibi ilgili uzman hekimlerce (Romatolog, Fizik Tedavi Uzmanı, Ortopedist) yapılmalıdır.